Voice News Αληθινές Ειδήσεις
Κατ’ αρχάς οφείλουμε να σημειώσουμε δύο παραμέτρους, τις οποίες χρειάζεται να γνωρίζει κανείς πριν θελήσει να δώσει ευθεία απάντηση στο παραπάνω ερώτημα.
Η πρώτη είναι θεωρητική.
Σύμφωνα με το ιερό βιβλίο του Ισλάμ, το Κοράνιο, απαγορεύεται η χρήση εικόνων. Στο Κοράνιο αναφέρεται ότι «αυτός είναι ο Αλλάχ ο Δημιουργός, που έβγαλε τα πράγματα στην ύπαρξη και έδωσε τη μορφή τους» (59,24) και «έπλασε τους ουρανούς και τη γη δίκαια (σε κανονικές αναλογίες) και σας έπλασε σ’ ωραία μορφή» (64,3). Μόνο «με την άδεια του Αλλάχ» (3,49. 5,110) ο Ιησούς «έφτιαξε από πηλό τη μορφή ενός πουλιού, που μ’ ένα φύσημά του, έγινε –με την άδειά Μου– πουλί». Από τα παραπάνω συμπεραίνει κανείς ότι το Κοράνιο δεν περιέχει μια εχθρική προς τον εικονισμό διδασκαλία.
Η απόλυτη απαγόρευση κατασκευής εικόνων απαντάται βασικά στις χαντίθ, δηλαδή στην ισλαμική παράδοση, και επηρέασε σοβαρά τη μουσουλμανική τέχνη. Από τον 8ο αιώνα χρονολογούνται τα πρώτα κείμενα της παράδοσης, τα οποία απαγορεύουν ρητά τη χρήση εικόνων. Μια από τις πρώτες γραπτές παραδόσεις, η οποία μνημονεύεται στο έργο Muwatta του Μαλίκ ιμπν Ανάς, αναφέρει ότι ο Προφήτης είπε: «άνθρωποι οι οποίοι κατασκευάζουν εικόνες κατά την ημέρα της Ανάστασης θα είναι τα χειρότερα δημιουργήματα»
Ο Αμπντάλλα (ιμπν Μασ’ ουντ) βεβαίωνε ότι είχε ακούσει τον Προφήτη να λέει: « Εκείνοι τους οποίους θα τιμωρήσει αυστηρότερα ο Αλλάχ είναι όσοι κατασκευάζουν εικόνες», ενώ ο Αμπντάλλα ιμπν Ουμάρ αναφέρει ως λόγια του Μωάμεθ: « Όσοι κατασκευάζουν αυτές τις εικόνες θα τιμωρηθούν την ημέρα της κρίσεως. Θα τους πουν: δώσατε ζωή σ’αυτό, το οποίο δημιουργήσατε!». Ωστόσο, είναι σαφές ότι τέτοιου είδους παραδόσεις δεν παρέχουν τις απαραίτητες αποδείξεις για μια απαγόρευση της κατασκευής εικόνων.
Από τη στιγμή που ούτε το Κοράνιο ούτε η παράδοση δίνουν σαφείς οδηγίες για την απαγόρευση των εικόνων ανέλαβε, θα μπορούσε κανείς να πει, η νομική επιστήμη του Ισλάμ (fiqh) τη θέσπιση κανόνων επί του θέματος αυτού. Έτσι λοιπόν διαμορφώθηκαν τρεις βασικές νομικές παραλλαγές:
- *Η πρώτη παραλλαγή-ερμηνεία αναφέρει ότι δεν απαγορεύονται (haram) αναπαραστάσεις, εφ’ όσον δεν αποτελούν αντικείμενα θρησκευτικής λατρείας.
- *Σύμφωνα με τη δεύτερη παραλλαγή δεν απαγορεύεται μεν, όμως είναι αξιοκατάκριτη και αποδοκιμαστέα (makruh) η αναπαράσταση αντικειμένων τα οποία ρίχνουν σκιά, όπως τα αγάλματα, και ακόμα τα σχέδια ή σκίτσα πάνω σε χαρτί, σε τοίχους και σε υφάσματα. Πάνω σ’ αυτή τη νομική ερμηνεία στηρίχτηκε η απαγόρευση του σκακιού, επειδή οι φιγούρες του ρίχνουν σκιά, και η απαγόρευση του σταυρού, επειδή ρίχνει σκιά και είναι χριστιανικό σύμβολο, βασικό σύμβολο των Βυζαντινών, των εχθρών του Ισλάμ.
- *Κατά την τρίτη παραλλαγή, επιτρέπονται τα πρόσωπα ανθρώπων και τα ζώα, αλλά χωρίς το κεφάλι.
Η δεύτερη παράμετρος έχει σχέση με την πράξη
Αναπαραστάσεις της Θεότητας λείπουν εντελώς στο Ισλάμ. Ωστόσο, από τον 13ο και τον 14ο αιώνα παρουσιάστηκε μια πλούσια εικονογραφία με θέματα από τη ζωή του Προφήτη του Ισλάμ (ιδιαίτερα από το νυκτερινό ταξίδι του Προφήτη από τη Μέκκα στην Ιερουσαλήμ και από τη γέννησή του).
Στο σιιτικό Ισλάμ, προσφιλές θέμα εικονογράφησης παραμένει η ιστορία του πάθους των ιμάμηδων. Η απαγόρευση εικονογράφησης είχε σημαντική επίδραση στην εκτός της θρησκευτικής εικονογράφησης πρακτική, όπως στην καλλιγραφία και τη διακόσμηση σε χειρόγραφα, στη ζωγραφική και τη γλυπτική.
Παρ’ όλα αυτά, δεν ήταν λίγοι οι ηγεμόνες οι οποίοι επέτρεπαν να γίνει χρήση της εικονογράφησης σε δημόσια κτίρια ή σε νομίσματα, και σε μωσαϊκά.
Ως προς την εικονογράφηση του Μωάμεθ, πρέπει να δεχτούμε ότι και πάλι παρατηρείται μια διαφοροποίηση μεταξύ θεωρίας και πράξης.
Βασικά, ο Μωάμεθ θεωρείται ο φορέας της Αποκάλυψης του Θεού και αυτό οδήγησε στην αποφυγή αναπαράστασης του προσώπου του. Σπάνια αποτόλμησαν οι καλλιγράφοι και διακοσμητές χειρογράφων να αναπαραστήσουν το πρόσωπο του Προφήτη. Κυρίως στο χώρο της περσικής και οθωμανικής παράδοσης παρουσιάστηκε μια τέτοια εικονογράφηση.
Στην περίπτωση αυτή, εμφανίστηκαν εικόνες του είδους αυτού από το δεύτερο ήμισυ του 13ου αιώνα στο βασίλειο της δυναστείας των Ιλχανέ, μιας μογγολικής δυναστείας που προσχώρησε στο Ισλάμ. Συχνά αναπαρίσταται το πρόσωπο του Μωάμεθ με φωτοστέφανο αγίου ή με ένα φωτοστέφανο από φλόγα. Από τον 16ο αιώνα, οι δημιουργοί αυτών των εικόνων, για λόγους ευσέβειας προς το πρόσωπο, πέρασαν στην εικονογράφηση του Μωάμεθ με το πρόσωπο κρυμμένο πίσω από ένα πέπλο ή, ακόμα, αντί του προσώπου, στην αναπαράσταση μιας φλόγας.
Να σημειώσουμε εδώ ότι, συνήθως, τα εικονογραφημένα βιβλία δεν αποτελούσαν αντικείμενα προς δημόσια χρήση, αλλά χρησιμοποιούνταν ιδιωτικά από λογίους και ηγεμόνες. Στο Ιράν σήμερα μπορεί κανείς να συναντήσει εικόνες του Μωάμεθ με τη μορφή ταχυδρομικής κάρτας ή πόστερ.
Παρά την πρακτική σε ένα σημαντικό αριθμό χειρογράφων του παρελθόντος, κάθε μουσουλμάνος σέβεται τη θεωρία της παράδοσης που του απαγορεύει την απεικόνιση, βασικό χαρακτηριστικό όλων των σημιτικών λαών. Πολύ σωστά έχει γραφεί ότι «η ισλαμική τέχνη εδέχθη τους ερεθισμούς της αρχαίας ελληνικής, της βυζαντινής, της περσικής, αλλ’ ανέπτυξεν ιδίαν τεχνοτροπίαν, με την απάλειψιν του αντικειμενικού, της εξωτερικής εικόνος, με φοράν το σχηματικόν, το οποίον, ενώ προσέχει την λεπτομέρειαν, προσανατολίζεται εις την έκφρασιν μιας πολυμόρφου ενότητος».
Η σατιρική διάθεση
Στη Δύση που η απεικόνιση των ιερών προσώπων και φυσικά του ιδίου του Ιησού Χριστού είναι κομμάτι της παράδοσής μας και έχει οδηγήσει σε έργα τέχνης ανείπωτου κάλλους, είναι δύσκολο να φανταστούμε απαγόρευση μίας τέτοιας πρακτικής.
Σαφώς ο εκμοντερνισμός της Δύσης έχει οδηγήσει στην ελευθερία (ασυδοσία γι άλλους) του να σατιρίζεται το Θείο, στο πλαίσιο της ελευθερίας του λόγου και της έκφρασης.
Η βίαιη αντίδραση είναι καταδικαστέα απολύτως. Ωστόσο μπορούμε να αντιληφθούμε την αντίδραση του μουσουλμανικού κόσμου στις σατιρικές απεικονίσεις του Μωάμεθ.
Και όμως, δεν απαγορευόταν πάντα η απεικόνιση του προφήτη Μωάμεθ
Ήταν όμως πάντα έτσι; Το βρετανικό BBC απαντά: «Ιστορικά οι κυρίαρχες μορφές ισλαμικής τέχνης είναι γεωμετρικά, περιδινούμενα μοτίβα ή καλλιγραφικά σχέδια – και όχι η απεικόνιση μορφών». Ωστόσο, πουθενά στο Κοράνι δεν αναφέρεται ρητά ότι απαγορεύεται η απεικόνιση του Μωάμεθ, σύμφωνα με την καθηγήτρια Μόνα Σιντίκι στο πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου. Αντίθετα, αυτή η ιδέα προήλθε από τα χαντίθ – τις ιστορίες για τη ζωή και τα λόγια του Μωάμεθ που έχουν συγκεντρωθεί μετά τον θάνατό του.
Η Σιντίκι αναφέρει τις απεικονίσεις του Μωάμεθ, από μουσουλμάνους καλλιτέχνες, που ανάγονται στην εποχή της Μογγολικής και Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.Σε κάποιες από αυτές τα χαρακτηριστικά του προσώπου του Μωάμεθ δεν διακρίνονται αλλά είναι ξεκάθαρο ότι πρόκειται για αυτόν. «Οι περισσότεροι ζωγράφισαν αυτές τις εικόνες από αγάπη και σεβασμό όχι με σκοπό την ειδωλολατρεία» είπε η Σιντίκι. «Επομένως πότε η απεικόνιση του Μωάμεθ απαγορεύτηκε;» γράφει το BBC. Πολλές από τις εικόνες του Μωάμεθ που ανάγονται πίσω στο 1300 είχαν σκοπό την ιδιωτική χρήση προκειμένου να αποφευχθεί η ειδωλολατρία.Σύμφωνα με την Κριστιάν Γκρούμπερ, καθηγήτρια ισλαμικής τέχνης στο πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν, επρόκειτο κυρίως για είδη πολυτελείας «ίσως σε βιβλιοθήκες για πλούσιους».
Τον 18ο αιώνα, με τη μαζική κυκλοφορία του έντυπου Τύπου, αλλά και με τον αποικισμό μουσουλμανικών εδαφών από ευρωπαϊκές δυνάμεις, τα πράγματα άλλαξαν. Η απάντηση του Ισλάμ ήταν να τονίσει πόσο διαφορετική ήταν η θρησκεία αυτή από τον Χριστιανισμό και έτσι οι εικόνες του Μωάμεθ άρχισαν να εξαφανίζονται και έκανε την εμφάνισή της μία νέα ρητορική γύρω από την αναγκαιότητά τους.
Ο ιμάμης Κάρι Ασίμ από το Λιντς, δεν συμφωνεί ότι συντελέστηκε κάποια μεγάλη αλλαγή επάνω σε αυτό το ζήτημα. Όπως λέει τα χαντίθ απαγορεύουν την απεικόνιση του προφήτη Μωάμεθ. Επίσης, υποστηρίζει ότι οι μεσαιωνικές εικόνες του Μωάμεθ πρέπει να μελετηθούν στο σωστό πλαίσιο. Δηλαδή, δεν πρόκειται για απλές απεικονίσεις του Μωάμεθ – το αντικείμενό τους συνήθως δεν είναι ξεκάθαρο. Προκύπτει το ερώτημα αν αυτές οι απεικονίσεις ήθελαν στην πραγματικότητα να παρουσιάσουν τον Μωάμεθ ή κάποιον σύντροφό του που βρισκόταν κοντά.
Ο καθηγητής Χιου Γκοντάρντ στο πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου λέει ότι κάποια στιγμή στην Ιστορία, έγινε η μεταστροφή σχετικά με την απεικόνιση του Μωάμεθ. «Ούτε στο Κοράνι ούτε στα χαντίθ υπάρχει ομοφωνία. Η ύστερη μουσουλμανική κοινότητα είχε διαφορετικές απόψεις και για αυτό όπως και για άλλα ζητήματα», σχολίασε.
